Sa me endje e ndiqja dikur! S’di pse kishte një ndjesi si prej një bote të huaj..një ballë i gjerë, sy të mëdhenj dhe buzëqeshje delikate sa herë aktronte. Një portret mbushur me finesë dhe elegancë prej të cilit shpërfaqej dukshëm doza e një bote tjetër.
Anissa Markarian, një aktore shqiptare që studioi për mjekësi nuk i mjaftoi të trajtonte me përkushtim vetëm këto dhunti. Papritmas elaboroi një dimension tjetër talenti sic është të shkruarit. Sa keq që i humbëm këto personazhe gjatë këtyre dekadave, ndaj me dëshirë e frymë të lirë i sjell në rubrikën “Vitrina e Librit” në faqen zyrtare të top-channel.tv. Më poshtë është dhe nënshkrimi i një introduksioni të saj të cilin nuk mund ta botoja pa aprovimin e saj.
Monika, përpara se t’u përgjigjem pyetjeve të tua, të falenderoj nga zemra për idenë e kësaj bisede që më zhyti në kujtime të hershme. M’u ringjallën emocionet e leximeve të dikurshme e bashkë me to, pashmangshmërisht, edhe përsiatjet fëminore e rinore mbi botën dhe natyrën njerëzore që letërsia di t’i ngacmojë e t’i ushqejë aq bukur. Takimi me një libër është një përvojë njerëzore dhe artistike e përveçme. Nuk shfletohet naivisht e as këndohet mospërfillshëm. I përngjan paksa një ekspedite kërkimore.
Po mendove se do të gjesh ekzaktësisht çfarë kërkon, i heq vetes kënaqësinë e befasimit por edhe të drejtën e zhgënjimit. Ka libra argëtues e libra formues;ka libra që të shkundullojnë e libra që të ledhatojnë; ka libra që lexohen me një frymë e libra për të cilët këshillohet një përtypje e ngadalshme, përndryshe nuk do ta tretësh dot kurrë. Vendimtare është “të shkosh në takim” mendjehapur.
Po kush është Anissa Markarian?
Bijë e një nëne shqiptare dhe e një babai armen që u mbijetoi masakrave të gjenocidit otoman dhe zgjodhi Shqipërinë për atdhe të dytë, Anisa Markarian lindi në Tiranë, më 4 korrik 1962. Me gjithë prirjet për artin, sidomos për letërsinë e kinematografinë, studjoi për mjekësi dhe punoi si mjeke anesteziste-reanimatore pranë Spitalit Nr 2 të kryeqytetit deri në vitin 1991, kur emigroi në Francë.
E përzgjedhur në moshën 16-vjeçare për rolin e Dhuratës në filmin “Vajzat me kordele të kuqe”, dy vjet më vonë fiton kupën e Festivalit të 4-t të Filmit Artistik Shqiptar si interpretuesja më e mirë për rolin e Zanës në filmin “Në çdo stinë”. Në dy filmat që pasuan, “Pranvera s’erdhi vetëm” (1988) dhe “Ngjyrat e moshës” (1990), është skenariste dhe interpretuese e personazhit kryesor.
Gjatë viteve që jetoi në Shqipëri ka botuar poezi, tregime e përkthime letrare; ka shkruar skenarë për spektakle artistike dhe emisione televizive për shëndetin.
Tregimet e saj të para janë përfshirë në vëllimet “Stina e gonxheve” (prozë nga autorë të rinj) dhe “Jetë tjetër” (antologji me krijime nga autorë mjekë).
Ka botuar dy libra: përmbledhjen me tregime “Sënduku i kujtimeve” dhe romanin “15 ditë prilli”.
Anisa Markarian jeton e punon në Francë si mjeke urgjentiste dhe lektore në dietetikë-nutricion. Artistikisht, shprehet vetëm në gjuhën e saj amtare, në shqip.
M.S. A e mban mend se cili është libri më i hershëm që ke lexuar?
Anissa Markarian: Mbaj mend me saktësi cili është filmi i parë që kam parë në kinema por, përsa i përket librit të parë, kujtimet i kam paksa të mjegullta. Shumë libra të moshës parashkollore i kisha mësuar përmendësh që kur isha 4-5 vjeç, sepse m’i lexonin në shtëpi ose në kopësht. Ndër ta, veçoj sidomos dy libra: “Xhepi i madh” i shkrimtarit rus S. Marshak, përkthyer nga Adelina Mamaqi, dhe “Xhaxha Stefi” i S. V. Mihalkov, përkthyer nga Bedri Dedja.
Personazhi i djalit të vogël që kishte maninë të fuste në xhepin e përparëses gjithçka i zinte dora dhe personazhi i xha Stefanit që ishte aq i gjatë sa s’e nxinte asnjë krevat, m’u bënë shumë të dashur falë edhe ilustrimeve fantastike që shoqëronin vargjet e tekstit.
Ndër librat e parë që kam lexuar, pa mundur të vë gishtin mbi të parin ndër të gjithë, mund të numëroj: “Pupagjeli dhe shokët e tij” i Gj. Zhejit, “Piciruku dhe Karlsoni, njeriu që banonte mbi çati” i suedezes A. Lindgren, “Eranda” nga F. Reshpja, “Aventurat e Tonino të Padukshmit” i italianit G. Rodari, “Aventurat e Dinpakut dhe shokëve të tij” të N. Nosov, “Aventurat e Gozhdës” nga Parka e Arxhili, “Xinxifilua dhe përralla të tjera” e “Tregimetë moçme shqiptare” të M. Kutelit, “Pinoku” të Kolodit, “Aventurat e Tom Sojerit” të M. Tuein,“Djemtë e rrugës Pal” të hungarezit F. Molnar, “Kompania e katërt” e S. Drinit, etj.
M. S. Përveç se i lexoje, ç’marrëdhënie tjetër kishe me librat?
Anissa Markarian: Përpara se t’i lexoj, librat i kam nuhatur e përkëdhelur. Dhoma ku ndodhej biblioteka familjare kishte një aromë të veçantë që ndihej sapo hapje derën. Ia jepnin librat e vjetër të stivosur në raftet e saj. Kishte tituj të viteve ’30 –‘40 ose edhe më të hershëm, të blerë nga prindërit përpara se të martoheshin. Librat e tim eti ishin kryesisht me karakter shkencor e në gjuhën frënge. Prurja e mamit ishte në shqip e italisht: romane, librete operash, partitura e pjesë teatri. Librat më të çmuar të bibliotekës ishin 6 volumet e enciklopedisë “Larousse du XXè Siècle” të lidhura me lëkurë të kuqe dhe tre volumet e veprës “I Promessi Sposi” të A. Manzonit, të lidhura me lëkurë të zezë. Kopertinat i kishin me germa të arta e të gdhendura në reliev. Në pamundësi për t’i lexuar sepse isha ende e vogël, më pëlqente të shëtisja gishtat nëpër hullitë dhe ledhet e motiveve për të prekur nga afër punën e mjeshtrit libralidhës.
M.S. Cilët janë librat që ndikuan në personalitetin tënd?
Anissa Markarian: Kjo pyetje tingëllon paksa si: “më thuaj çfarë ke lexuar që të të them çfarë njeriu je”. Mendoj se përtej trashëgimisë së gjakut, personaliteti i çdokujt mbruhet edhe falë përvojave jetësore. Në këto të fundit hyjnë marrëdhëniet me njerëzit, ndodhitë personale e kolektive dhe takimet me letërsinë dhe artin në përgjithësi. Ndër librat formues mund të përmend veprat e Balzakut, të Hygosë dhe Cvajgut, leximin e Kafkës dhe librat me piktura që kishim në shtëpi. Më ndihmuan të zhvilloj anën më të ndjeshme e më shprehëse të personalitetit tim.
M.S. Cili është libri që të ndryshoi jetën?
Anissa Markarian: Librat më kanë shoqëruar në çdo etapë të jetës sime. Më kanë ngushëlluar, frymëzuar e argëtuar. Por s’mund të veçoj një libër që më ka ndryshuar jetën. Më saktë, s’ma ka ndryshuar hovshëm dhe në mënyrë të prerë siç më ndodhi kur mërgova apo kur u bëra nënë. Ndryshimet që sjellin librat janë të një natyre të brendshme e të pabujë. Shtrihen në disa dhjetëvjeçarë dhe më të shumtën e herëve pothuajse nuk i vëmë re. E kuptojmë shumë më vonë. Po të citoj disa libra, leximi i të cilëve, në kahun pozitiv a negativ, farkëtoi opinionin tim mbi botën dhe natyrën njerëzore: “Lufta dhe Paqja”, “Pirati bëhet papë”, “1984”, “Harku i Triumfit”, “E kuqja dhe e zeza”, “Amok”, “100 vjet vetmi”, “Proçesi”, “Pavijoni i kancerozëve”…
M. S. Po libri apo librat që të ndikuan më shumë për të shkruar?
Anissa Markarian: Dhuntinë dhe kënaqësinë e të treguarit e kam, pa dyshim, të lindur dhe të ushqyer nga rrethi familjar. Në fisin tonë kishte rrëfyes të mrekullueshëm. E përballë tyre, dëgjues po aq të mrekullueshëm. Më kujtohen mbrëmjet në bahçen e shtëpisë së gjyshes ose në plazh. Dëgjoja të rriturit që tregonin librat e lexuar, filmat e parë në kinema apo pjesët e teatrit të dëgjuara në radio dhe miqtë që përshkruanin udhëtimet e bëra, ndodhitë e pabesueshme të jetës së tyre, ëndrrat…
Besoj se libri që më dha shtysën për të shkruar ka qenë “Kronikë në gurë” e Kadaresë. E kam lexuar kur isha 11 a 12 vjeç. Ndërsa stilin tim them se e gjeta kur lexova Markezin dhe Buxatin – realizmi magjik në shtjellimin epror!
M. S. Ç’libër po lexon aktualisht?
Anissa Markarian: Kam në dorë librin “Vashëza dhe nata” (La jeune fille et la nuit) të G. Myso. Më tërhoqi intriga për shumë arsye. Ngjarjet zhvillohen në dy kohë. Në vitin 1992, në një gjimnaz të krahinës ku jetoj, zhduket një nxënëse e shkëlqyer. Autorët e krimit janë 3 miqtë e saj më të ngushtë që ritakohen 25 vjet më vonë, në vigjilje të shembjes së ndërtesës së ish-gjimnazit të tyre ku kanë murosur trupin e viktimës… S’them asnjë fjalë më tepër.
M.S. Sipas teje, cili është libri më padrejtësisht i mbivlerësuar?
Anissa Markarian: Do të thoja “Kodi da Vinçi”. Jo vetëm libri por edhe filmi i bazuar mbi të. Zhgënjyes, që të dy.
M. S. Libri i fundit që të ka bërë të qeshësh?
Anissa Markarian: Të qeshura me lot? “Don Kishoti i Mançes” dhe “Ushtari i mirë Shvejk”. Dje, sot e përgjithnjë!
M. S. Libri që s’ke arritur ta përfundosh?
Anissa Markarian: Për të qenë plotësisht e sinqertë, do të saktësoja: përfunduar me shumë vështirësi. Janë të paktën 3 libra. “Uliksi” i Xhoijsit (më i vështiri), “Lavjerrësi i Fukoit” nga Umberto Eko dhe “Xhaz” i Toni Morrison. Librin e Ekos m’u desh ta lë 2-3 muaj mënjanë për t’u dokumentuar mbi mitologjinë Celte, sepse s’po arrija ta kuptoja e ta shijoja siç duhej.
M. S.: Libri që të vjen shumë turp që s’e ke lexuar ende?
Anissa Markarian: Asfare! As turp e as pendim. Ndoshta një farë keqardhjeje që jeta s’është aq e gjatë sa të mund të lexonim e të shkruanim të gjithë librat që do të dëshironim. Aktualisht, lista e librave që presin t’i marr në dorë së shpejti është zgjatur paksa. Përgjegjësitë dhe detyrimet profesionale të periudhës që kaluam nuk më lejuan të shkruaj e të lexoj si zakonisht. S’ishte çështje kohe por gjendjeje mendore, fizike e shpirtërore. Kur kthehesha në shtëpi pas një dite apo nate të vështirë pune ndihesha si e mpirë dhe e trullosur. Ja përse lista e kënaqësive është paksa më e gjatë kësaj here. Dhe aq më mirë! Kam sjellënga Shqipëria rreth 20 libra miqsh e mikeshash shkrimtare dhe mendoj se këtë verë do të lexoj vetëm prozë e poezi shqipe.
M. S. Librin që dhuronmë shpesh?
Anissa Markarian: Më shpesh nga të gjithë dhuroj albume e libra mbi historinë, kulturën dhe modën italiane ose vepra të autorëve italianë si Moravia, Pazolini, Falaçi, Montale, Fo, Ferrante, Kamileri… Jam e dashuruar pas Italisë! Mundohem me çdo kusht të shtoj radhët e adhuruesve të këtij vendi e populli të mrekullueshëm.
